--
een inleiding tot de Incas -- |
Wie waren de Incas en waarom zijn ze zo belangrijk in de
Zuidamerikaanse geschiedenis?
ER IS zo ongelofelijk veel te vertellen over de Inca's
dat dit interessant en uitgebreid onderwerp wel eens de helft van deze website zou
kunnen innemen in de loop van de tijd. Ik heb me voorgenomen over ieder aspect van
de Incas en hun rijk een appart hoofdstuk te schrijven waarna elk deel eerst vertaald
wordt naar het Engels en het Frans om vervolgens verder te werken.
Eerst en vooral een kleine opmerking. De Incas zijn geen compleet
volk zoals de Romeinen of de Mayas. De Incas zijn in essentie enkel de leidende klasse,
de keizerlijke familie ontsproten uit hun mytologisch voorvaderen Manco Capac en
Mama Occla. Door vele kinderen die men toen op de wereld zette en het tot de adel
verheffen van andere families door huwelijk of hun uitmuntendheid in moed, medewerking
of rijkdom besloeg deze leidende klasse zowaar de gehele stad Cusco. De absolute leider die
wij in het westen keizer zouden noemen was de "Sapa Inca",
Quechua voor "Enige Inca". Hij huwde meestal zijn volbloed zus die dan
keizerin of Qolla werd en bezat over een uitgebreid hof van princessen
die meestal uit de Huizen van de Zon kwamen, vandaar de vele kinderen en de snelle
toenamen van deze als heilig vereerde familie. Indien we hier het woord Inca gebruiken
verwijzen we naar het volk waarover de Sapa Inca en zijn gevolg in Cusco heersten
zoals wij dat in het westen gewoon zijn. Iederen maal spreken over "het volk
bestuurd door de Incas" zou ons te ver leiden. Indien we de Quechua-betekenis
van het woord Inca willen gebruiken, schrijven we Sapa Inca (en zijn gevolg).
De Incas, ten minste wat en wie ze vertegenwoordigden en de
plaats die ze in de wereldgeschiedenis hebben ingenomen, zijn in onze westerse wereld
onderschat en zo goed als onbekend. Nochtans hebben ze ons veel te leren over sociologie,
politiek, religie en over het algemeen beschouwd, hun cosmologie. We weten allen
dat ze ten onder werden gelopen door een handjevol Spanjaarden aangevoerd door Francisco
Pizarro, dat ze over tonnen goud beschikten in de vorm van kunstwerken en
paleismuren en dat een van hun prachtigste momumenten heden ten dage nog kunnen bezocht
worden zoals Machu Picchu en Sacsayhuamán.
Naar de grootsheid van hun hoofdstad Cusco of Qosqo in
hun rijk van de Vier Windstreken Tawaintisuyu kunnen we enkel maar
gissen, gelet op de overblijfselen na de plundering en het afbranden van deze stad
door de Spanjaarden midden de 16e eeuw. Dit niettegenstaande er nog veel Inca-bouwkunst
is overgebleven in Cusco in een bijzondere eenheid met de latere Spaanse stijl die
meestal gebouwd werd bovenop Inca-fundamenten bestand tegen aardbevingen.
De onafhankelijkheid van de Incas in hun ontwikkeling tegenover
die van de westerse wereld kan ons veel leren over hoe beschavingen zich ook op andere
manieren kunnen ontplooien alsook de formidabele vindingrijkheid waarmee ze eenheid
probeerden te scheppen in hun enorme rijk. Niet alleen een eenheid tussen de uiteenlopende
volkeren die ze met of zonder geweld tot hun gelijke hebben opgenomen maar ook de
eenheid tussen politiek, geschiedenis, kunst en wereldvisie waar hun religie als
een bindende factor doorheen loopt en alles bezielde wat een land nodig heeft om
in vrede te kunnen functioneren. De Incas gaven de overwonnen volkeren het idee dat
ze door de Vader van de Zonnegod Wiracocha zelf gezonden werden
met de goddelijke taak deze volkeren te verenigen tot een hogerstaande beschaving.
En het bleef niet alleen bij woorden waardoor menig volk en stad zich vrijwillig
tot Tawaintisuyu liet inlijven. Het zal je dan ook niet verwonderen dat de Incas
aanbidders waren van de Zon (Inti) in wie ze de weerspiegeling van
hun grootste godheid Wiracocha zagen.
Mijns inziens is het door de eeuwen heen aangenomen beeld van
de wreedheden van de Incas en van de Azteken in het bijzonder een westerse uitvinding
die men naar de Oude Wereld meebracht om hun eigen wreedheden te rechtvaardigen.
Wreedheden die waren uitgevoerd in de naam van de Paus en de Katolieke Kerk maar
die in werkelijkheid een dolle zoektocht waren naar goud en andere rijkdommen. Nu
vandaag nog kun je zien dat de Indianenbevolking nog steeds strijd tegen de onrechtvaardigheden
meegebracht door de 'Morderne Wereld' zoals sociale ongelijkheid, armoede of het
recht Indiaan te zijn zoals in het geval van de Zapatistas in Mexico.
Voor wat staat de benaming Tawaintisuyu?
Tawaintisuyu is een samengesteld woord bestaande
uit 3 onderdelen1:
Tawa : vier, de vier richtingen, de vier
elementen
Inti : de Zon, de Vader van het Leven, de Koningsster
Suyu : land, rand
Tawaintisuyu : "De vier kanten van de Zon", "De
vier landen van de Zon"
Een ander veelgebruikt woord die je zal tegenkomen is Tawanintinsuyu.
Eigenlijk zul je dit woord méér tegenkomen dan Tawaintisuyu maar
ik verkies het tweede net omdat het overduidelijk een samengesteld woord is uit het
Quechua en niet een woord zonder enige consistente betekenis als dat het geval is
met Tawantinsuyu. De Spanjaarden waren goed in het vervormen van bestaande woorden
en plaatsnamen van de Indianen. Zo komt de huidige hoofdstad Lima van
de rivier die er door stroomt en de Incas de Rimac noemden en komt
de landsnaam Peru van wat de Azteken Piru noemden, "een land van goud ver
naar het noorden" zoals het land der Incas bij hun machtige zuiderburen
bekend was.
De vier landen of suyus waren : Chinchaysuyu, Kontisuyu, Antisuyu en Kollasuyu.
Chinsaysuyu is het deel naar Equador toe, Antisuyu is het deel dat naar de uitgestrekte
Amazonevlakte leidt, Kontisuyu lag ten zuidwesten van Cusco naar de Stille Oceaan
toe en tevens de kleinste suyu en Kollasuyu lag ten zuiden van Cusco naar het Titcacameer
toe met inbegrip van een groot deel van Chili en een stukje Argentinië.
In het centrum of het brandpunt van de vier suyus lag de hoofdstad
Cusco vanwaaruit de expansie van het Incarijk begon omstreeks 1438 onder impuls van
Pachacuti.
Vanwaar halen we de informatie om een reconstructie van Tawaintisuyu
te geven?
DE INCAS hadden geen schrift zoals wij die nu kennen
maar hadden wel enkele systemen uitgedokterd om boodschappen feilloos over te brengen
en om een uitgebreide administratie uit te bouwen die zowaar het hele rijk met alle
mogelijke statistieken in Cusco kon bijeenbrengen. Voor deze administratie werden
de quipu gebruikt en voor het overbrengen van
berichten het nog niet ontcijferde bonenschrift,
maar daarover in latere hoofdstukken meer. Dit gebrek aan een schrift zoals wij die
kennen waarin gebeurtenissen kunnen worden opgetekend maakt het voor ons moeilijk
om een chronologisch overzicht te geven over hoe Tawaintisuyu ontstond, wie de stichters
waren en hun opvolgers en meer bepaald op welke manier het rijk zich precies in honderd
jaar tijd zich heeft kunnen uitbouwen van het huidige Santiago de Chile tot Quito
in Equador. Wat er voor ons rest zijn de honderden legendes die nu nog steeds leven
in de hoge Andes, de aantekeningen van Spaanse chroniek schrijvers (meestal monniken)
en natuurlijk de geschriften van de halfbloed Inca-Spanjaard Inca Garcilaso
de la Vega met zijn boek "Comentarios Reales".
Hij was immers de zoon van een Inca-princes en de Spaanse kapitein Garcilaso, een
conquistador van het eerste uur. In zijn boek beschrijft Garcilaso wat hij zich nog
herinnerd van wat zijn familie hem vertelde over de grootsheid, de geschiedenis en
de werking van het Inca rijk. Hij schreef dit belangrijkste werk over Tawaintisuyu
tussen 1589 en 1616 (+) toen hij in Madrid woonde en zijn volwassen wereld in Europa
hem enkel ongeluk en verdriet bracht. Hij baseerde zich op aantekeningen die hij
zelf had gemaakt in zijn jonge jaren vóór hij Cusco en Peru verliet om nooit meer
terug te keren.
|
De quipus
waren een belangrijke en wiskundig correcte methode om gegevens over
te brengen van overal in het rijk naar Cusco waar de centrale administratie
gebeurde. Zo wist men precies hoeveel inwoners er waar woonden, hoeveel
land men bewerkte en wat daarvan de opbrengst zal zijn, de ouderdom van
ieder inwoner enz.
|
|
Op dit zeer verfijnd stuk
textiel waarschijnlijk gedragen door een lid van de Inca familie staan
afschriften van het bonnenschrift, zo genoemd omdat die ook op vazen en
in grafplaatsen werden teruggevonden waar bonen worden gebruikt als ondergrond.
Het schrift is nog niet ontcijferd. |
Andere mee te delen chroniekschrijvers waren Bartolomé de
las Casas, Pedro Cieza de Leon en ook Cristobal
de Molina. Later kwam ook Pedro Sarmiento de Gamboa met
zijn verhaal over de geschiedenis van de Incas op de proppen. Door de inquisitie
en door boekenverbrandingen ten gevolge van een volksopstand in Peru tegen de Spanjaarden
die het koningshuis in Madrid in verband bracht met literatuur over de Incas, kwamen
de werken over het ooit zo grote Incarijk in de vergetelijkheid. Het werk van Garcilaso
werd zelfs zodanig uitgeroeid dat men pas 400 jaar later een verloren exemplaar
aantrof in de staatbibliotheek van Denemarken.
Hoewel de "Comentarios Reales" het bekenste en meest
gerefereerde werk is over de Incas hebben (voornamelijk Peruviaanse) archeologen,
geschiedkundigen, sociologen en antropologen uit de 20ste eeuw een exactere weergaven
samengesteld. Men heeft tot de ontdekking gekomen dat Garcilaso er telkenmale één
Inca naastzat. Het is te zeggen: al wat Inca Túpac Yupanqui had klaargespeeld tijdens
zijn bewind zette hij op naam zijn voorgangen Inca Pachacútec enz. Zo zat hij telkens
20 tot 40 jaar naast de feiten. Verder baseerde Garcilaso zich op de mytologische
verhalen verteld door zijn moeder en haar bloedverwanten zoals zijn oom die hij kortweg
'Inca' noemt en de oudste van de nog levende keizerlijke familie was. Atahualpa en
Huascar waren immers vermoord door de Spanjaarden die de macht van Tawaintisuyu bij
de geboorte van Garcilaso reeds 6 jaar in handen hadden.
Om een aangenaam leesbaar en compleet beeld te geven van wat
en wie de Incas ooit vertegenwoordigden heb ik gekozen om voor het mytologische aspect
naar Inca Garcilaso de la Vega te verwijzen en voor het de wetenschappelijke benadering
naar de prachtige werken van de Peruviaan Waldemar Espinoza Soriana te
verwijzen, meer bepaald naar zijn boeken "Los Incas" en
in latere hoofdstukken naar "La Destrucción del Imperio de los Incas" waarin
het drieste aftakelingsproces van dit hemelse rijk op aarde aan bod zal komen.
|